Gɔa̱ɛ ɛ lɔŋ ɛn ɣöö bi ki̱mdu gui̱l ni cia̱ŋ kɛ kui̱ them puɔ̱lä pua̱ny kɛ ɣöö dëri ri̱k ŋa̱l jëk kɛnɛ muɔ̱cdiɛn kɛ wa̱l gua̱th in ŋotkɛ kɛ kuɛ̱ɣ. Thëm pua̱ny kɛli̱w ɛ kɛl mi la̱rkɛ ɛn ɣöö dëë tuɔ̱k kä kɛl kɛ ruɔ̱n. Mi ti kɛ riɛ̱k mi diit kɛ mi dëë tuɔ̱k kiɛ jɔ̱k, dëri rɔ ja̱k kä thɛa̱kɛ ni cia̱ŋ ni cia̱ŋ.
Thëm lɔa̱c
Jɔ̱k ro̱l lɔa̱c ɛ kɛl kä tin tëë nhia̱m tin no̱ŋkɛ lia̱a̱ kä män Australia. /Ci jɛ dëë ŋa̱c mi t’ë kɛ jɔ̱k lɔa̱c mi tok rɔ kä ji, kɛ kui̱ ɛmɔ, the̱m lɔa̱c ɛmi gɔaa ni cia̱ŋ.
Thëm puɔ̱lä lɔaac ɛ kɛl mi la̱rkɛ ɛn ɣöö dëë la̱t kɛ kɔr runi da̱ŋ rɛw ɛ tokɛ ni kä run die̱th ti 45 (kiɛ tokɛ ni kä run die̱th ti 35 kɛ kui̱ män ji Aboriginal kiɛ Torres Strait Islander). Bi ki̱mdu wuɔ̱r kiɛ ja̱l riɛ̱mdu thɛm kɛnɛ pëk thia̱l kɛnɛ pëk thokër riɛ̱mdu. Bikɛ ji thiɛ̱c kɛ thiëëcni bä kɛ kui̱ ji ciëŋdun kɛnɛ tää puɔ̱lä pua̱nydiɛn (cëtkɛ min tëë mi̱th puɔlä puaany, kɛ yɔ̱k pua̱ny, ma̱th ta̱bä kɛnɛ kɔa̱ŋ) tin dëë riɛ̱k jɔa̱k lɔa̱cdu re̱p.
Liɛ̱nykiɛ Guëc jɔa̱k puɔ̱tpuɔ̱t
Rep Thokëër rɛy riem ɛ juey kɛl mi bɛ̈c bɛ̱̈c ɛlɔŋ (thokëër) rɛy riɛ̱m mi̱ wä nhiam ɛ bälɛ ta̱a̱dɛ min wen. Nɛmɛ dërɛ riɛ̱k puɔ̱lä pua̱ny no̱ŋ kɛ gua̱th mi bär. Dëri tëë kɛ jɔ̱k juath riɛm Thokëër in 2 a / thiɛl nyuthni jua̱th ti dëri ŋa̱c. Ji̱n mi ti kɛ riɛ̱k juath Thokëër in 2. Te kɛ ram kɛl kä dieth ku mi te kɛ juey ɛmɔ kiɛ wuɔ̱r riɛ̱m mi diit, rua̱cni kɛ kimdu kɛ kuic kä ɣöö dërɛ ji̱ la thɛmɛ ni kä di.
Thëm puɔ̱lä cɔ̱wni
Jɔ̱k cɔ̱wni ɛ jɔ̱k mi ja̱k cɔ̱w kä ɣöö /ci kɛ bi thiɛ̱k, bikɛ thiɛl buɔ̱m kɛnɛ ɣöö kä dë kɛ mal to̱l. Kɛ kɔr kä mi ci riɛ̱m da̱pä ciëk cuɔ̱ŋ, bi buɔ̱m cɔ̱wniku wä kɛ wä pi̱ny. Dɔŋ dëë kimdu jɛ la̱r ɛn ɣöö dëë cɔwku thɛ̱m kä kɛl kɛ ruɔ̱n ɛ tokɛ ni kä run ti 45. Kɛ tää in tëë kɛ riɛk jɔa̱k cɔ̱wniku, dëë kɛn ɛ lar i̱ ba thia̱k cɔ̱wniku thur kɛ (DXA) ni run kɛ kɔr runi da̱ŋ rɛw.
Thëm kɛnɛ guëc thiin kɛ kui̱ jua̱th
Juath kiɛ (ŋuät) tin laa thiin a jaa bɛ̈ɛ̈c mi cɛ touk i bɛ̈c thiindu, wer kä kiim ke röö dee mal jakä goaa kɛ muɔcde kɛ wal.
The̱m ra̱n kɛ rɔ
Jëk tää in tëë kɛ thiinku kɛnɛ tää in jëki ni kɛ. Gui̱ckɛ kɛ kɔr pa̱th kä gui̱l kimdu mi cɛ tëë kɛ mi ci dëë ŋa̱c i̱ göör tuɔ̱k mi ci te̱ thi̱n ni wen (cëtkɛ min tëë ra̱l kiɛ gua̱th mi ci käny raar).
Thurɛ liɛ̱ny jɔa̱k thiin
A ji thɛmkɛ kɛ thurɛ thiinku ba̱ŋ (breast X-ray) kɛ kɔr runi da̱ŋ 2 ka̱mä runä die̱th ti 50 kɛnɛ 74. Kɛ lär mi ro̱ŋ kɛ kui̱ thurɛ liɛ̱ny thiin, kiɛ kɛ jëk gua̱th liɛ̱ny min thiëk kɛ ji, yɔ̱t Liɛ̱ny thiin Australia kɛ 13 20 50.
Guɛ̱c jiɛc
Jɔ̱k jiɛc ɛ jɔ̱k mi tëë thin ɛlɔŋ. Mi ca ma̱l jëk, tëë kɛ puɔ̱l mi thia̱k thia̱k ɛlɔŋ. Mi ti kɛ run die̱th ti 50 kɛnɛ 74, bi National Bowel Cancer Screening Program ji jäkä thɛmkɛ ba̱ŋ kɔr runi da̱ŋ rɛw. Guri tin ca la̱th pi̱ny kiɛ tin guɔ̱rkɛ kɛ ɣöö bi duɔ̱r na̱ŋ ciëŋ, kä biɛ jäk kɛ duɔ̱r kɛ ɣöö ba wä thɛm. Kɛ lär mi ro̱ŋ, yɔtni National Bowel Cancer Screening Program kɛ 1800 627 701.
Pua̱l cäri wec
Mi ti kɛ tin nyuthni jua̱th cëtkɛ min tëë ŋɛ̱̈ɛ̱̈ny mi diit,thiɛ̱l pälä pi̱ny, cuɔ̱c, diɛ̱r lɔa̱c kiɛ thiɛ̱l niɛ̱n,ruacni kɛ ki̱mdu kɛ pɛ̱̈ɛ̱̈th mi̱ lotdɛ rɔ. Mi jëki rɔ ɛn ɣöö ti kɛ riɛ̱k ko̱ri kɛ rɛw pua̱nydu kä go̱ri luäk, yɔt 1800 RESPECT (1800 737 732).
Guëc thëm ŋuääk gua̱th toŋni da̱bädu
Therbaikal ka̱ncɛr ɛ kɛl kä ri̱w ka̱cɛri tin la gaŋkɛ. Thëm ŋuäk gua̱th toŋni dabä ɛ thɛ̱m mi guic ŋuäk gua̱th toŋni da̱bädu kui̱ human papilloma virus (HPV), min la no̱ŋ jɔ̱a̱k ŋua̱k gua̱th toŋni da̱bä. Guɛ̱c ŋuäk gua̱th toŋni da̱bä ni cia̱ŋ ɛ duɔ̱p kɛl mi gɔa̱ kɛ ga̱ŋdu kɛ rɔ kä jɔ̱k ŋua̱kgua̱th toŋni da̱bä. La̱rkɛ jɛ ɛn ɣöö dëri rɔ ja̱kä thɛmkɛ kɛ kɔr runi da̱ŋ 5 ɛ tokɛ ni kä run die̱th ti 25 a wä kä 74. Kɛ lär mi ro̱ŋ, yɔt National Cervical Screening Program kɛ 1800 627 701.
Liɛ̱ny Jɔa̱kni tin jëkɛ kɛ kui̱ tɔcä (STI)
Mi ŋotdi lua̱ŋi tɔ̱ɔ̱c, mi ci tɔc kɛ ra̱n a thiɛ̱l tin ga̱ŋ naath kɛ ni rɔ (cëtkɛ min tëë kɔndɔm), dëri STI jëk. Tha̱ŋ STI /ci kɛ tëë kɛ tin nyuɔ̱th jɔ̱k, ka tin kɔ̱ŋ (cëtkɛ min tëë (chlamydia or gonorrhoea) dërɛ pua̱l pua̱nydu kɛnɛ da̱pdu ya̱r. Rua̱c kɛ kimdu kɛ kui̱ kä ɣöö ɛ ni kä di dëë ji thɛ̱m kɛ jɛ mɔ.
Thëm puɔ̱lä ruëtdä
Mi ca̱ri ɣöö dëri ruët, gɔa̱ ɛ ɛn ɣöö bi tëë kɛ pua̱l pua̱ny kɛ tää in go̱rkɛ. Ɛ ca̱a̱r mi gɔa̱ ɛn ɣöö ba ji thɛ̱m kɛ kui̱ puɔ̱lä pua̱nydu a ŋot /këni ni ruët kɛ guɛ̱cdu kɛ pual pua̱nydu kɛli̱w, ma̱th ta̱bä kɛnɛ ta̱a̱ ma̱th kɔŋä, thia̱k pua̱nydu kɛnɛ tää tumädu.
Thëm puɔ̱lä pua̱ny tin kɔŋ
Ɛ ca̱r mi gɔa̱ ɛn ɣöö bi gua̱th jëkä thiɛ̱c kɛ ɣöö ba ri̱k puɔ̱lä pua̱ny tin kɔŋ kulɛ gui̱c, cëtkɛ min tëë li̱ɛŋ, guɔ̱p, nën kɛnɛ lɛ̱c. Dëri tëë kɛ tää in tämɛ kɛ tää tumädu kɛ ga̱ŋdu kɛ rɔ kä jua̱th.
Lääri̱ ti ŋuan
Kɛ kui̱ läri ti ro̱ŋ ,kua̱k kɛnɛ tin dëë ŋäc na̱ŋ thin, gui̱l gua̱th tɔwä riɛ̱tni puɔ̱lä pua̱ny Jean Hailes.
© 2025 Jean Hailes Foundation. All rights reserved. This publication may not be reproduced in whole or in part by any means without written permission of the copyright owner. Contact: licensing@jeanhailes.org.au