Periods factsheet (Nuer) - Lo̱ny riɛ̱m

Lo̱ny riɛ̱m ɛ ŋu?

Lo̱ny riɛ̱m ɛ mi ci riɛ̱m lo̱ny muuru kiɛ tiɛru ɛni ciɛ pay. Lo̱ny riɛ̱m kɛ ti la tuɔ̱k rɛy puɔ̱nydu ala läc ciëk. Lo̱ny riɛ̱m kɛ ti la tuɔ̱k rɛy puɔ̱nydu ala läc ciëk. Mi /këni ruët, tin ja̱kɛ puɔ̱ny kä lät ja̱kɛ puɔ̱ny gua̱th in pith gat thin kä ɣöö bɛ rɔ luɛny kä bɛ lo̱ny raar kɛ muru kiɛ tiɛru. Nɛmɛ ɛ jɛn tuk lo̱nyä riɛ̱mdu kiɛ lääcdu.

Ɛ nɛy la tuɔ̱k kɛ bën kiɛ lo̱ny riɛ̱m kiɛ lääcdu mɔ?

Rɛy Australia, pek runni tin tɔtkiɛn tin dëri tëë kɛ lo̱ny riɛ̱mdu kiɛ lääcdu min nhia̱m ɛ run da̱ŋ12 a wä kä 13, kuɛ la ɣöö dërɛ rɔ tok kɛ gua̱th mi thia̱k mi dëë la run da̱ŋ bäŋua̱n kä dërɛ jäny amäni run da̱ŋ 16. Gui̱l kimdu mi /kën lääcdu kiɛ lo̱ny riɛ̱mdu tuɔ̱k kɛ run die̱th da̱ŋ 16 a wä kä 17.

Ɛ gua̱th indiɛn de thuk kɛ lo̱ny riɛ̱m kiɛ lääc ɔ?

Lo̱ny riɛ̱mdu min thuɔ̱kdɛ kiɛ min jɔa̱k cɔ̱a̱lkɛ jɛ i ‘ŋuɔɔt’. Rɛy Australia, run tin dëë cop ni ŋuɔɔt ɛ 51 a wä kä 52, kuɛ la ɣöö dërɛ tuɔ̱k kɛ gua̱th mi jäny mi dëë la run ti 60.

Ɛ pëk mi nin idi na̱ŋɛ mɔ kɛ kui̱ lo̱nyä riɛ̱m kiɛ lääc?

Lo̱ny riɛ̱mdu kiɛ lääcdu kua jɛ thɛ̱m ni kɛ cäŋ in nhia̱m in ci bën kɛ riɛ̱m kiɛ lääcdu a wä kä cäŋ in ŋot /kën lo̱ny riɛ̱mdu kiɛ lääcdu min dɔŋ ni tuɔ̱k. Te ramɔ kɛ lo̱ny riɛ̱m mi go̱l kä ra̱m min dɔŋ. Pëk in bär in dëë lo̱ny riɛ̱m kiɛ lääc kɛ ɣöö bɛ rɔ nyɔk kɛ ben kɛ ni̱n ti 28.

Min dëri ŋa̱c ɛn ɣöö dëë tuɔ̱k kɛ gua̱th bënä riɛ̱mdu kiɛ lääcdu

Dëë lo̱ny riɛ̱mdu kiɛ lääcdu cuɔ̱ŋ kɛ kɔr ninä da̱ŋ diɔ̱k a wä kä nin da̱ŋ bärɔw. Ri̱w naath dëë riɛ̱m lo̱ny raar mi kui̱y ni jɛn kä 80 mL kɛ pek gua̱th in lo̱ny kɛ riɛ̱mdiɛn kiɛ bä lääcdiɛn. Lo̱ny riɛm dërɛ bën kɛ dup ti go̱l ni kä riɛ̱m mi tɔt a wä kä lo̱ny riɛ̱m mi diit ɛlɔŋ. Dëë lo̱ny riɛ̱mdu kiɛ lääcdu lo̱ny ɛ thiɛk kɛ nin da̱ŋ diɔ̱k tin nhia̱m kä dërɛ mi puɔl mi yawyaw kɛ wädɛ thukädɛ.

Dëë biɛ̱l riɛ̱mdu min lo̱ny kiɛ lääcdu rɔ gɛr kä mi määl a wä kä lua̱l kiɛ mi do̱l mi yawyaw.

Tha̱a̱ŋ riɛ̱m mi tɔt mi ci näär ɛ mi tëë thin, kuɛ la ɣöö mi ci na̱r riɛ̱m mi diit mi lëny giɛ̱cni ti 50 nɛn, rua̱cni kɛ ki̱mdu.

Ɛ mi tëë thin ɛn ɣöö bi lo̱ny riɛ̱mdu kiɛ lääcdu tëë kɛ ŋuäny mi lɛy rɔ. Mi diɛ̱ri kɛ kui̱ ŋuänyädɛ, rua̱cni kɛ ki̱mdu.

Ɛ ŋu mi dëë lo̱ny riɛ̱mdu kiɛ lääcdu ya̱r ɔ?

Tëë kɛ ti ŋua̱n ti dëë lo̱ny riɛ̱mdu kiɛ lääcdu ya̱r, kɛn titi amäni ma̱th wa̱l, jua̱th, tin ja̱kɛ puɔ̱ny kä lät, la̱t kä tin ja̱kɛ puɔ̱ny kä lät, nyuɔ̱n cääri, ŋa̱ri puɔ̱lä pua̱ny, mi̱th ti thiɛl thiɔl kɛnɛ dhök puany ra̱n.

Kɛ kua̱k tin gɔw tin kiɛn dë la̱th lät tɔ kɛ kui̱ lo̱nyä riɛ̱m kiɛ lääc ɔ?

Tëë kɛ kua̱k ti go̱l kɛ kui̱ lo̱nyä riɛ̱m kiɛ lääc ti tëë thin, amäni laath, lubath ga̱ŋ lo̱ny riɛ̱m, lubathni ga̱ŋ riɛ̱m, tha̱nyni lo̱nyä riɛ̱m kɛnɛ ciriɛ̱tni lo̱nyä riɛ̱m. Dëri ti tɔt ɣɔ̱n kɛ nhia̱m a ŋot /këni kua̱k tin go̱ri ni jëk.

Nyuthni tin tuɔ̱k a ŋot lo̱ny riɛ̱m kiɛ lääc(Premenstrual syndrome (PMS))

Nɛy ti ŋua̱n al kɛn tëë kɛ ŋɛ̱̈ɛ̱̈ny kɛnɛ nyuuthni pua̱äny ti jɔ̱c a ŋot /kën riɛ̱mdiɛn kiɛ lääcdiɛn ni tuɔ̱k. Nɛmɛ cɔa̱lkɛ jɛ i ‘PMS’. Nyuuthni tin tëë thin amäni bɛ̈c cɔɔni, cia̱ŋ thiɛ̱l pälä pi̱ny,kiir jiɛ̱c, wuuc nhia̱m kɛnɛ cuɔ̱c.

Nɛy ti ŋua̱n tëë raan kɛ nyuuth jua̱th kɛl kiɛ rɛw ti dëë luäŋ kɛ tiɛt ɛ gɔa̱. Kɛ gua̱thni nyuuthni la kɛn ɛ cuŋ kɛ kɔr kä mi ci lo̱ny riɛ̱mdu kiɛ lääcdu rɔ tok.

Tëë kɛ duɔ̱p ti ŋua̱n ti dëë tit ni nyuthni PMS, amäni mi̱th kua̱n puɔ̱lä pua̱ny, mi lätdi, ca̱a̱p lɔŋä la̱t mi gɔa̱, ni̱ɛ̱n mi ro̱ŋ kɛnɛ ma̱th wa̱l tin ca la̱r ɛ ki̱mdu.

Bɛ̱̈ɛ̱̈c lo̱nyä riɛ̱m kiɛ lääc

Bɛ̱̈ɛ̱̈c lo̱nyä riɛ̱m kiɛ lääc tuɔ̱kɛ mi ci räl gua̱th in pith gat thin rɔ ja̱k kä kui̱n rɔ(rɔ rol). Bɛ̱̈ɛ̱̈c dërɛ amäni bɛ̈c cɔɔni kɛnɛ thiɛk gua̱th in tëë toŋ thin, kɛnɛ bɛ̱̈ɛ̱̈c rɛy jɔa̱k, bɛ̈c ji̱ɛc kiɛ bɛ̈c ciökni tɛli. Bɛ̱̈ɛ̱̈c lo̱nyä riɛ̱m kiɛ lääc ɛ mi tëë thin mi:

• Mi cɛ tuɔ̱k kɛ nin da̱ŋ rɛw tin nhia̱m kɛ bën riɛ̱mdu kiɛ lääcdu
• la wëë wä mi ci maath kɛ wa̱l tin wockɛ bɛ̱̈c pua̱a̱ny kiɛ ciɛ moc kɛ pi̱w ti lëth kiɛ ti kɔa̱c kɔa̱c.
• cɛ tëk ciɛŋädu yär ni cia̱ŋ.

Dëri jɛ ŋa̱c i did mi tikɛ lo̱ny riɛ̱m diit?

Jɛn lo̱ny riɛ̱m mi diit ɛlɔŋ (Lo̱ny riɛ̱m da̱pä ciëk) ɛ ɣöö mi ci riɛ̱m mi diit lo̱ny raar puɔ̱nydu kɛ gua̱th in la bëë kɛ lo̱ny riɛmdu. Dëri tëë kɛ lo̱ny riɛ̱m mi diit mi go̱ri ɣöö bi kua̱k lo̱nyä riɛ̱mdu kiɛ lääcdu gɛr kɛ kɔr thaakni da̱ŋ rɛw kiɛ ti tɔt, biɛ ŋä i riɛ̱m mi ci när la diitdɛ ɛ lenyɛ giriɛ̱cni ti 50 kiɛ mi cɛ jäny ɛn lo̱ny riɛ̱mdu kɛ nin ti ba̱lkɛ ni̱n bädäk kɛ thuɔ̱kdɛ.

Gɔa̱ ɛ ɛn ɣöö bi ki̱mdu gui̱l mi ti kɛ lo̱ny riɛ̱m mi diit kɛnɛ nyuuthkɛ ti cëtkɛ böör cɔɔni kɛnɛ dɔa̱l mi ya̱r tëkdu ni cia̱ŋ.

Mi wi̱i̱ kimdu wä gui̱l

Gui̱l ki̱mdu mi diɛ̱ri kɛ kui̱ lo̱nyä riɛ̱mdu kiɛ lääcdu Kɛ cärkɛ, mi:

• ci lo̱ny riɛ̱mdu ba̱ kɛ gua̱dɛ ni ciaŋ (cëtkɛ ɣöö derɛ jääny kɛ ben kiɛ derɛ ma̱l ben kiɛ derɛ ciɛk kiɛ derɛ jäny kɛ gua̱th mi bäär)
• Ji̱n mi̱ /ken riɛ̱mdu kɔŋ cak ben ni jɛn ɛ tɛk
• Ti kɛ cär lɔa̱c ti jiëk ɛlɔŋ kiɛ nyuɔ̱n cäri ti ja̱kɛ riɛ̱mdu kä ŋa̱l kiɛ cɛ ma̱l bën
• Nyuuthni tinɛ ya̱r kɛ gɔy tëkädu.

Kɛ lär mi ro̱ŋ, kua̱k kɛnɛ tin dëë ŋäc na̱ŋ thin, gui̱l Gua̱th tɔwä riɛ̱tni lo̱nyä riɛ̱m kiɛ lääc ji Jean Hailes.